"پیر احمد زهر نوش" مقبره مشایخ و صوفیان قرون اول اسلام/ تخریب بیش از حد بخش الحاقی بنا

به گزارش موج رسا; بنای معروف به پیر احمد زهر نوش امروزه در منتهی الیه جنوب شهر ابهر و در وسط میدان پیر قرار دارد. در حدود یک دهه پیش که شهر گسترش زیادی نداشت، انتهای خیابان 17 شهریور، منطقه بازی بود که بقعه پیر احمد در آن قرار داشت.

این بنا پس از توسعه شهر و احداث خیابان ها و معابر جدید، در وسط میدانی کوچک قرار گرفت و پیرامون آن که در گذشته گورستان بود، به عنوان فضای سبز میدان در نظر گرفته شد. در هر صورت بعد از احداث میدان، بنای تاریخی پیر در وسط فضای سبز میدان که با نرده های آهنی محصور شده، قرار گرفت.

 این بنا در واقع بقایای مجموعه ای است که از دو بخش اصلی متصل و مرتبط با هم تشکیل شده است. بخش اول گنبد خانه ای مرتفع که به دلیل وجود سردابه ای در آن، محل دفن یک یا چند شخصیت مهم بوده و بخش دوم فضاهای غرب و شمال غرب گنبد خانه که به گفته برخی پژوهشگران محل خانقاه و عبادتگاه بوده است.

 تصاویر باقی مانده بنا پیش از مرمت، نشان می دهد ساختمان گنبد خانه علیرغم آسیب های وارده بر آن، پا بر جا بود. اما بخشی که به عنوان خانقاه معروف است، تا حدود زیادی تخریب شده و به صورت تلی از خاک در پیرامون بنا دیده می شد. نقشه این بخش از بنا پس از کاوش های باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی استان آشکار شده است.

توجه به نقشه بنای موجود و نگاهی به متون تاریخی نشان می دهد که این مجموعه دارای دو کارکرد متفاوت بوده است. وجود سردابه در داخل گنبد خانه نشانگر استفاده از این بخش به عنوان یک مکان تدفینی است. هر چند به دلیل حفریات غیر مجاز امروزه اثری از قبر یا قبرهای احتمالی باقی نمانده است، اما شکل سردابه در زیر یک گنبد خانه به عنوان یک مکان تدفینی همواره در معماری دوران اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است.

در متون تاریخی نیز به آرامگاه برخی مشاهیر قرون اولیه و میانی شهر ابهر در نزدیکی شهر به خصوص آرامگاه ابوبکر عبدالله بن طاهر ابهری اشاره شده است. به گفته برخی معتمدین در گذشته بر روی سردابه، در داخل گنبد خانه سنگ قبر هایی وجود داشته که هویت مدفونین را مشخص می کرده است.

امروزه بر روی سنگ قبری که توسط برخی پژوهشگران و علاقمندان ابهر تهیه شده نام چهار شخصیت به عنوان مدفونین در این گنبد خانه ذکر شده است. این چهار شخصیت عبارتند از ابوبکر عبدالله بن طاهر ابهری ( 330 ه.ق )، ابوبکر محمدین عبدالله بن طاهر طیان ابهری( 289-375 )، ابوبکر احمد بن حسن ابهری معروف به پیر احمد زهر نوش ( 831 )، شیخ شهاب الدین ابهری متوفی در دوره صفوی. هرچند در کتاب تاریخ ابهر نام 6 شخصیت و در کتاب تاریخچه گنبد و پیر احمد نام 4 شخصیت ذکر شده است. در میان تمامی اشخاص ذکر شده نام ابوبکر عبدالله بن طاهر دیده می شود.

 اطلاعات ما در باره بخش الحاقی بنا به دلیل تخریب بیش از حد آن در گذشته و باز سازی آن در دهه های اخیر بسیار ناقص است.

 برخی متون تاریخی حکایت از وجود مشایخ و صوفیان زیادی در طی قرون اولیه و میانی اسلام در ابهر داشته اند. بنابر این با توجه به این که ابوبکر عبدالله بن طاهر یکی از بزرگان مشایخ صوفیه بوده بسیاری از پژوهشگران معتقدند که بنای الحاقی به گنبد خانه از مراکز عبادتی بوده و به عنوان خانقاه صوفیان استفاده می شده است.از سال 1390 موزه باستانشناسي در اين مكان داير است. 

اشياء موزه در سه بخش تاريخي و اسلامي و سنگ نوشته در معرض نمايش قرار دارند .
 در بخش تاریخی اشياء مكشوفه از هيدج ابهر شامل ظروف سفالي ساده، آبريز سفالي، كوزه سفالي، خنجر مفرغي مربوط به عصر آهن و هزاره اول ق م ديده مي شود. همچنين انواع، بازوبند مفرغي، حلقه مفرغي و ظروف سفالي دوره اشكاني در ويترين ها ديده مي شود .
 در بخش دوره اسلامي انواع ظروف سفالي از قرن 4  ه ق تا دوره قاجار در موزه قرار دارد. همچنين اشياء مكشوفه از سلطانيه شامل پي سوز ساده و بشقابي و ظروف لعابدار نيز در موزه وجود دارد. در اين بخش انواع كتب خطي از دوره تيموري تا قاجار با موضوع مذهبي و نجوم، انواع تفنگهاي دوره قاجار، انواع سكه هاي دوره سلجوقي، ايلخاني، صفوي و قاجار و ...در ويترين ها به نمايش گذاشته شده است. همچنين تعدادي از ظروف مسي قلمزني دوره قاجار ساخت زنجان نيز در ويترين هاي دوره اسلامي در معرض نمايش است.
در بخش سنگ نوشته ها تعدادي از سنگ مزارهاي مكشوفه از روستاي دره سجين ابهر  و روستاي فلج خرمدره مربوط به دوره قاجار و يك نمونه سنگ مزار دوره تيموري مكشوفه از صائين قلعه ابهر نيز در اين بخش در معرض نمايش است. همچنين اشياء اهدايي از سوي اهالي ابهر در اين بخش ديده مي شود.//ن